Rozwój osobisty a zdrowie psychiczne

Istnieje wiele definicji zdrowego funkcjonowania człowieka, a poszczególni autorzy uwypuklają znaczenie różnych wymiarów w diagnozie normy i nieprawidłowości psychicznych. Pośród licznych ujęć oceny zdrowia bądź jego braku, na uwagę zasługują najnowsze kryteria społeczno-ekologiczne. Zgodnie z tym spojrzeniem właściwe funkcjonowanie człowieka przejawia się w elastyczności reagowania na warunki sytuacyjne, zdolności do osiągania optymalnego poziomu indywidualnych możliwości fizycznych, umysłowych i społecznych oraz w pozytywnym ustosunkowaniu do wymagań płynących z otoczenia. Przykładem takiego podejścia jest koncepcja Szewczuka, zgodnie z którą wśród wyznaczników prawidłowości psychicznych znajdują się wymiary ściśle związane z rozwojem osobistym oraz umiejętnością budowania pozytywnych relacji społecznych. Kryteria prawidłowego funkcjonowania jednostki według niniejszej koncepcji to:

1. Pasje i zamiłowania

Zainteresowania (#pasje) traktowane są jako czynniki o silnym działaniu motywacyjnym. Pobudzają i nadają kierunek aktywności jednostki oddziałując na koloryt jakości życia. Pasje mogą wyłaniać się w różnych fazach rozwoju człowieka oraz ulegać zmianom w miarę upływu czasu. Obecność predylekcji w życiu człowieka odgrywa istotną rolę w ocenie funkcjonowania, gdyż może dostarczyć precyzyjniejszych informacji o jednostce niż wykształcenie, zawód, statut społeczno-ekonomiczny i sytuacja rodzinna. Z kolei upodobania zajmujące centralne miejsce w życiu jednostki określa się mianem zamiłowań. Ów nadrzędny rodzaj pasji pełni funkcje determinantów trybu życia oraz stanowi pryzmat postrzegania świata.

2. Ustanawianie celów i skuteczność w realizacji zadań

Zgodnie z omawianą koncepcją kolejnym ważnym miernikiem zdrowia psychicznego jest umiejętność określania #celów, będąca wyrazem zdolności do #planowania a także #efektywności w wypełnianiu zamiarów. Umiejętność planowania i podejmowania #decyzji odgrywają niezwykle ważną rolę w życiu człowieka determinując jakość funkcjonowania jednostki. Tym samym sprawność pod względem tychże wymiarów jest istotna dla określania indywidualnych zaburzeń vs prawidłowości natury psychicznej. Z kolei skuteczność działań zawiera informacje o wybieranych sposobach realizacji zadań oraz środkach stosowanych w #radzeniu sobie z #trudnościami. Wbrew maksymie po trupach do celu to, w jaki sposób osiągamy swoje cele jest znaczącym wyznacznikiem prawidłowości psychologicznych bądź występowania zaburzeń. Nie tylko sukces w podejmowanych #działaniach, lecz także droga ich realizacji pozwala na ocenę indywidualnego stanu zdrowia. Dodatnia motywacja do wypełniania aktywności ważnych, zdolność samodzielnego formułowania zamiarów oraz poziom realizacji zadań są traktowane jako wyznaczniki prawidłowości w psychicznej sferze życia.

3. Stosunek do siebie i innych

Wskaźnikiem zdrowia jest odnoszenie się do innych w sposób oparty na: #ufności, #otwartości, #tolerancji, taktu i #szacunku. Przez #tolerancję rozumie się zarówno #wyrozumiałość na różnice #indywidualne, #akceptację odrębnego sposobu #myślenia i tempa #działania, jak i brak #stereotypów oraz uprzedzeń wraz z szeroko rozumianym szacunkiem dla” inności” (*). Istotnym komponentem zdrowia jest także nastawienie do siebie. Poczucie bycia dla siebie ważnym, poczucie własnej skuteczności oraz poczucie własnej wartości są równoważnymi składnikami prawidłowego funkcjonowania jak poszanowanie i otwartość na drugiego człowieka.

Zgodnie z założeniami asertywności wyrazem optymalnego funkcjonowania jest postawa oparta przekonaniu ja jestem OK i inni są OK, a budowanie zdrowych relacji interpersonalnych opiera się na zasadzie szeroko pojętej równości (np. równych praw, równej pozycji w relacji). Wszelkie próby dominacji nad innymi, udowadniania własnej „wyższości” lub „większej ważności” są przejawem skłonności agresywnych, u podstaw których plasują się niedobory w poczuciu własnej wartości. Z kolei uległe sytuowanie się na pozycji niższej ogranicza zdolność do osiągania celów oraz satysfakcję z interakcji, a jeśli taki sposób postępowania występuje ze znaczną częstością, obniża jakość życia jednostki. Zarówno postawa agresywna jak uległa są przejawami pewnych nieprawidłowości: tak w zakresie nastawienia wobec innych jak i w stosunku siebie (**).

4. Samowiedza, samokontrola, samoocena

Samowiedza to świadomość siebie, kształtowana w wyniku obserwacji otoczenia oraz samomonitorowania, która stanowi podstawę do budowania poczucia tożsamości. Zdolność zdobywania wiedzy o sobie oraz zakres i adekwatność takiego poznania są wskaźnikami właściwego funkcjonowania. Z kolei samokontrola wyznacza skuteczność osiągania indywidualnych celów, zaś samoocena jest nadawaniem wartości swoim właściwościom cielesnym i umysłowym oraz oceną własnych umiejętności społecznych.

5. Samokreacja

#Zdolność #samokreacji to główna składowa mechanizmu samoregulacji, która przejawia się w umiejętności eliminowania wszystkiego, co stoi na przeszkodzie skutecznej realizacji wyznaczanych sobie zadań, z własnego sposobu myślenia i działania. Ów samoregulacyjny sposób podnoszenia kompetencji możliwy jest dzięki samoobserwacji w sytuacji porażki. Dostrzeżenie własnego niepowodzenia oraz rozpoznanie przyczyn takiego stanu rzeczy jest warunkiem niezbędnym do podniesienia prospektywnego poziomu sprawności w osiąganiu celów. Warunkiem poprawy sposobu funkcjonowania jest uświadomienie sobie aktualnych nieprawidłowości. Z tego względu czynności automatyczne, do których zaliczane są działania nawykowe oraz niektóre mechanizmy obronne mogą uniemożliwiać autokorekcję własnej aktywności (*). W omawianej koncepcji samoregulacja traktowana jest jako ważny wyznacznik prawidłowości w psychicznym funkcjonowaniu.

Podsumowując

Zgodnie z opisanym ujęciem kwestii zdrowia i nieprawidłowości psychicznych:

1) brak zainteresowań,

2) brak tolerancji i szacunku dla siebie i innych,

3) nieumiejętność wyznaczania i realizacji celów

4) niewystarczająca znajomość siebie oraz

5) niezdolność do samorozwoju

traktowane są jako przejawy nieprawidłowości w funkcjonowaniu jednostki. Z tego punktu widzenia rozwój osobisty nie jest jedynie kwestią wysokich ambicji i pragnienia sukcesów, lecz składnikiem zdrowego funkcjonowania psychicznego, zaś asertywny styl myślenia i działania (postawa tolerancji oraz szacunku do siebie i innych) nie jest wyłącznie indywidualną kompetencją, lecz kryterium prawidłowości w psychicznej sferze życia.

źródło: Augustynek, A., Psychopatologia człowieka dorosłego, Difin (2015)

*inne źródła (dotyczy pojedynczych zdań zakończonych gwiazdką) ** inne źródła (dotyczy akapitu)

Autorstwo:

Eliza Śliwińska

psycholog, redaktor naczelna PRO

Jeśli w Państwa opinii powyższy artykuł może okazać się pomocny dla innych odbiorców, prosimy o udostępnienie. W ten sposób promują Państwo wartościowe treści i zachęcają nas do dalszej pracy.

Dziękujemy za uwagę i zachęcamy do odwiedzania naszej strony.