Przekonania podstawowe a jakość życia

Jawne i ukryte przekonania należą do czynników odgrywających niebagatelną rolę w zachowaniu ujawnianym przez jednostkę. Jak wskazuje Oleś [2015], jedną z kategorii przeświadczeń oddziałujących na jakość życia jest tzw. system przekonań podstawowych, a więc takich, które zawierają w sobie odpowiedź na prymarne pytania:

1. Jaka jest natura człowieka (stała, zmienna)?

2. Jakie intencje mają inni ludzie (dobre – są mi przychylni, złe są mi wrodzy i zagrażający)?

3. Jaka jest natura świata (bezpieczna, obfitująca w zagrożenia)?

4. Jaka jest przyczyna zdarzeń? (atrybucje dyspozycyjne: zdarzenia są zależne od mojego działania; atrybucje zewnętrzne: okoliczności są efektem czynników losowych lub działania innych ludzi)

5. Co czeka mnie w przyszłości? (założenia optymistyczne lub pesymistyczne)

6. Kim jestem? Jaka jest moja wartość (na co zasługuję, ile znaczę, czy zasługuję na miłość, szacunek)? Jakie są moje możliwości (na co mnie stać, z czym nie dam sobie rady, jakie są moje kompetencje i dyspozycje)?

7. Jakie jest życie (przewidywalne, sprawiedliwe)?

Odpowiedzi na te i inne pytania zawierają się w świadomych założeniach człowieka i jednocześnie występują na poziomie przedświadomym (automatycznym). Równoczesne występowanie obu poziomów oraz występowania wzajemnych interakcji pomiędzy dwoma poziomami świadomości znajduje odzwierciedlenie w licznych badaniach i teoriach naukowych. Źródłem przekonań podstawowych jest generalizowanie własnych doświadczeń.

Prymarne przeświadczenia wg Epsteina [2006, za: Oleś, 2015] związane są z potrzebami determinującymi sposób myślenia i działania jednostki, do których zalicza się:

• potrzeba bezpieczeństwa i potrzeba przyjemności

• potrzeba więzi

• potrzeba wzmacniania samooceny

• potrzeba stałego i zgodnego systemu reprezentacji umysłowych

Przeświadczenia kształtowane przez jednostki na bazie subiektywnych interpretacji wydarzeń życiowych nierzadko bywają obarczone licznymi zniekształceniami. Błędne i nieracjonalne założenia podstawowe mogą leżeć u podstaw różnorodnych trudności psychicznych, ograniczać rozwój i dążenie do osiągnięć oraz pośrednio ujemnie wpływać na jakość życia.

Czy przekonania mogą ulec zmianie?

W toku życia jednostki przekonania mogą podlegać zmianom. Wiadomo np., iż założenia w sferze samooceny przyjmują postać samokrytyczną w okresie adolescencji; w średniej i później dorosłości wzrasta poczucie własnej wartości oraz skuteczności, następnie samoocena maleje w wieku starczym. Za czynnik mogący wpływać na obserwowane przekształcenia, wzrost lub spadek liczby aktywności, w których jednostka doświadcza poczucia realizacji. Zakłada się, iż obserwacja własnej zdolności do radzenia sobie w różnych okolicznościach oddziałuje na sposób postrzegania siebie w relacji: ja – świat, ja – inni. W okresie starczym poziom sprawności i zdolność do samodzielnego wypełnienia różnorodnych zadań spada, a wraz z nim osłabieniu ulega opinia o własnej wartości. Oleś (tamże) wymienia dwie sytuacje, w których jednostka kwiecie wieku może wykazywać się spadkiem poziomu samooceny, obserwowanej w toku rozwoju. Są to okoliczności, w których ma miejsce przedwczesne doświadczenie straty np. utrata kompetencji na skutek utraty wydolności somatycznej, czy spadek wprawności w realizacji pewnych zadań (baletnica w średniej dorosłości doświadcza spadku formy) oraz gromadzenie się doświadczeń porażki, różnorodnych strat, potencjalnych zagrożeń przy jednoczesnym występowaniu stałych atrybucji dyspozycyjnych (przypisywanie winy sobie i uznawanie jako stałą indywidualną właściwość: to moja wina, zawsze tak będzie gdyż wynika to z moich cech lub braków). Przekształcenia w zakresie przekonań mogą wynikać z:

1. zbierania i subiektywnej oceny doświadczeń [Bandura, 2007]

2. obserwacji zachowań innych ludzi (które działania są efektywne? jakie zachowania są dobrze oceniane przez innych) [Bandura, 2007]

3. wpływu porównań społecznych (oddziaływanie mody, środków masowego przekazu, wymagań społecznych, lansowane społecznie wzorce zachowań)

4. rozwijanie własnej sprawności w zadaniach nowych i niełatwych [Bandura, 2007]

5. ja możliwe – czyli zdolność do wyobrażenia siebie w okolicznościach i rolach, które mają nadejść lub są potencjalnie możliwe do zaistnienia

6. feedback otrzymywany od otoczenia społecznego

7. rzeczywiste lub wyobrażone opinie otoczenia (co inni o mnie myślą?)

8. doświadczenia sukcesów i porażek

9. ja możliwych – wyobrażenia siebie w okolicznościach, które nastaną lub w potencjalnie możliwych do zaistnienia

Charakterystyczną cechą przekonań jest łatwość w kształtowaniu negatywnych opinii na swój temat oraz znaczna liczba doświadczeń potrzebnych do kształtowania przeświadczeń o znaczeniu pozytywnym. Zmiana przekonań na bardziej przychylne, optymistyczne i służące jakości życia wymaga zdecydowanej dominacji oddziaływania na jednostkę powyższych czynników o zabarwieniu wzmacniającym nad tymi, które osłabiają samoocenę [*].

Literatura:

Oleś, P.K., (2015), Psychologia człowieka dorosłego. Ciągłość - zmiana – integracja, PWN, rozdz.3 Zmiany osobowości w okresie życia dorosłego. Zmiany poznawczo-emocjonalne:perspektywa teorii ja

*Aronson, E., Wilson, T.D., Akert, R.M., (2010), Psychologia społeczna. Nowe wydanie rozszerzone I zaktualizowane, ZYSK I S-KA,

* Hanson, R. (2016), Szczęśliwy mózg. Wykorzystaj odkrycia neuropsychologii, by zmienić swoje życie, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Autorstwo:

Eliza Śliwińska

Psycholog, redaktor naczelna Psychologii Rozwoju Osobistego

Jeśli w Państwa opinii powyższy artykuł może okazać się pomocny dla innych odbiorców, prosimy o udostępnienie. W ten sposób promują Państwo wartościowe treści i zachęcają nas do dalszej pracy.

Dziękujemy za uwagę i zachęcamy do odwiedzania naszej strony.