W publikacji Emocje dzieci i młodzieży z trudnościami w rozwoju i zachowaniu, pod redakcją naukową Barbary Winczury, wydanej przez Oficynę Wydawniczą "Impuls", w rozdziale Zaburzenia emocjonalne u dzieci z chorobą przewlekłą, czytamy m. in. o Zaburzeniach funkcjonowania emocjonalnego jako konsekwencji choroby przewlekłej. Joanna Lipińska - Lokś powołując się na dane naukowe, prezentuje wiele znaczących faktów, w tym kilka, które uznając na istotne postanowiłam Państwu pokrótce poniżej przedstawić.
Siła konsekwencji emocjonalnych a wiek osoby chorej
Nierzadko zdarza się, że choroba bywa postrzegana wyłącznie z perspektywy zmian fizycznych i zakłóceń w funkcjonowaniu, które wynikają jej bezpośrednich cielesnych objawów. Tymczasem współczesna nauka przyjmuje biopsychospołeczny model choroby, uwzględniający doświadczanie konsekwencji choroby we wszystkich aspektach funkcjonowania podmiotu. Nieprzyjemne konsekwencje choroby są doznawane zarówno przez chorujących przewlekle dorosłych, jak i przez dzieci. Jednakże szczególnie znaczące wydają się negatywne skutki chronicznego braku pełni zdrowia u dziecka.
Choroba oddziałuje na sposób postrzegania przez dziecko własnego ciała. Dziecko i nastolatek ogniskuje uwagę na doświadczanych objawach, przygląda się swojemu niesprawnie działającemu organizmowi, postrzega siebie w swoisty sposób, widzi własną odmienność. Od ocen i interpretacji swojego stanu zależą doświadczenia emocjonalne oraz komfort psychofizyczny. Co więcej siła i złożoność emocji w związku z chorobą jest tym większa, im dziecko jest młodsze. Oznacza to, że afektywne konsekwencje choroby mogą być bardziej nasilone u niemowlęcia niż u adolescenta. Z kolei u dzieci z większą częstością niż u dorosłych, pojawiają się zakłócenia: stabilności emocjonalnej, w przystosowaniu i zachowaniu.
Różne podejścia do choroby
W różnych publikacjach naukowych występują niejednolite spojrzenia na chorobę. Poszczególne ujęcia prezentują chorobę w kategoriach:
Kryzysu, traumy, stresu, frustracji, deprywacji potrzeb, cierpienia
Przeszkody, zakłócenia, straty, zachwiania stanu równowagi, krzywdy, kary
Wyzwania, korzyści, okazji, wyzwolenia, źródła zapału, zysków
Jednakże, jak czytamy w cytowanej publikacji, powszechniejsze jest doświadczanie negatywnych stanów w związku z chorobą i postrzeganie jej jako balastu czy źródła cierpienia.
Lęk dziecka chorego przewlekle
Najczęściej spotykamy objawami trudności emocjonalnych chorego dziecka są:
Przewaga przykrych emocji, w tym: niepokoju, lęku, smutku, przygnębienia, gniewu
Panika, rezygnacja, bezradność, apatia,
Niskie poczucie wartości
Ucieczka w świat marzeń
Krzyk, płacz, wrogość, konfliktowość
Unikanie wyzwań i trudności
Jednakże u dziecka chorującego przewlekle szczególne znaczenie odgrywa doświadczany przez nie lęk, w tym strach przed czekającymi je sytuacjami: zabiegiem medycznym, operacją, bólem, niewiadomą przyszłością.
„Dziecku choremu lęk towarzyszy każdego dnia. Dziecko boi się nieustannie wszystkiego: bólu, cierpienia, okaleczenia, niesprawności, zmian wyglądu, rozstań z najbliższymi, izolacji, odrzucenia, samotności, uzależnienia od innych, ubezwłasnowolnienia, utraty kontroli nad swoim życiem, śmierci (Góralczyk, za: Janion, 2007, s.29-30)”
Doświadczenia lękowe dziecka chorego są znaczące nie tylko ze względu na aktualny dobrostan psychofizyczny, lecz również z uwagi na ryzyko utrwalenia się często doznawanego lęku, w stały, neurotyczny mechanizm regulacji. Lęk dziecka może oddziaływać na prospektywną jakość życia i uruchamiane trwałe strategie radzenia sobie z chorobą.
„Każdy z przeżywanych przez przewlekle chore dziecko lęków zaburza jego równowagę emocjonalną, a wszystkie razem, nasilone i przeżywane w sposób ciągły, mogą doprowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych (emocjonalnych) o charakterze lękowym.”
Komentarz własny
Niemożność bezpośredniej obserwacji ludzkich emocji, sprawia, iż największą wyrazistość spostrzeżeniową ma dla nas wygląd oraz zachowanie człowieka. Kiedy przyglądamy się ludziom wokół nas w pierwszej kolejności odbieramy cechy anatomiczne, przejawy higieny i troski o autoprezentację oraz ekspresję behawioralną, niekiedy sposób realizacji czynności oraz ich rezultaty. W porównaniu z łatwym dostępem do widocznych aspektów funkcjonowania człowieka, nie dające się samodzielnie obserwować myśli i emocje jednostki mogą schodzić na dalszy plan naszej uwagi, nierzadko pozostając niejasne, niezrozumiałe, a nawet pomijane (zapominamy o ich istnieniu). W związku z tym w interakcji z osobami zachowującymi się w określony sposób nietrudno pominąć emocjonalny aspekt życia człowieka, związany z poznawczym odbieraniem i nadawaniem znaczeń poszczególnym sytuacjom życiowym. Prawidłowość ta dotyczy także dzieci, w tym dzieci chorych, szczególnie dzieci chore przewlekle.
Kiedy pytamy o stan (w tym emocjonalny) dziecka chorego, dość łatwo można usłyszeć, że jest marudne, grymaśne, buntownicze, zamknięte w sobie itp. Wszystkie te określenia opisują zewnętrznie obserwowalne zachowania. Zdecydowanie rzadziej mówimy (i myślimy) o tym, że dziecko chore boryka się z lękiem, niepewnością, doświadcza zmartwień, bólu i przetwarza poznawczo sytuacje wykraczające poza jego możliwości intelektualne i emocjonalne. Świat przeżyć dziecka w różnych trudnych dla niego sytuacjach bywa dla nas odległy, niezrozumiały, nie w pełni uświadomiony. Stąd informacje zawarte w publikacji wydają się szczególnie znaczące. Opis przeżyć dziecka i adolescenta w związku z doznawanymi przez nie trudnościami może pomóc w lepszym rozumieniu niewidocznych gołym okiem i różnie przejawianych doznań cierpiących dzieci i młodych ludzi. Myślę, że wzrost świadomości na temat emocji borykających się ze zróżnicowanymi niełatwymi doświadczeniami, może prowadzić do lepszego zrozumienia odczuć niedorosłych jednostek, a tym samym umożliwić nie tylko profesjonalne, ale też naturalne wsparcie ze strony najbliższego otoczenia. Zrozumienie cierpienia dziecka może ułatwić tworzenie bardziej satysfakcjonujących więzi z dzieckiem lub adolescentem, a tym samym przyczynić się do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży doznającej trudności w rozwoju i zachowaniu.
Co jeszcze znajdziemy w publikacji?
Cz. I
Negatywne doświadczenia jako czynnik ryzyka zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży
Emocje, temperament i przywiązanie a procesy rozwoju zaburzeń psychicznych u dzieci
Doświadczenia wczesnego dzieciństwa a zaburzenia regulacji emocji dziecka
Emocjonalne oblicza zespołu stresu pourazowego u dzieci i młodzieży
Zaburzenia emocjonalne w przebiegu depresji dzieci i młodzieży
Zaburzenia emocjonalne u dzieci po traumie molestowania seksualnego
Parentyfikacja i jej rola w genezie zaburzeń obrazu własnego ciała w przebiegu anoreksji dzieci i młodzieży
Zaburzenia eksternalizacyjne w kontekście regulacji zachowania
Cz. 2:
Emocje dzieci i młodzieży z chorobą przewlekłą i z niepełnosprawnością w ich psychospołecznej adaptacji
Zaburzenia emocjonalne u dzieci z chorobą przewlekłą
Znaczenie wczesnodziecięcych doświadczeń emocjonalnych osób z niepełnosprawnością dla podejmowania wyzwań życiowych
Emocje na drodze adaptacji społecznej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną
Zaburzenia emocjonalne u dzieci niewidomych i słabo widzących
Specyfika rozwoju procesów emocjonalnych u dzieci z uszkodzonym słuchem
Funkcjonowanie emocjonalne dzieci ze spektrum autyzmu
Rozwój emocji i przywiązania dzieci ze spektrum autyzmu w kontaktach z bliskimi
Relacje emocjonalne między dzieckiem a jego rodziną we wczesnej interwencji
Autorstwo:
Eliza Śliwińska
Psycholog, redaktor naczelna Psychologii Rozwoju Osobistego
Jeśli w Państwa opinii powyższy artykuł może okazać się pomocny dla innych odbiorców, prosimy o udostępnienie. W ten sposób promują Państwo wartościowe treści i zachęcają nas do dalszej pracy.
Dziękujemy za uwagę i zachęcamy do odwiedzania naszej strony.