Czy myślimy racjonalnie?

Dość często zdarza się, że postrzegamy obiektywne przedmioty i zjawiska inaczej niż jawią się one w rzeczywistości. Posiadane przez nas #mechanizmy obronne intensywnie pracują nad tym, aby w naszej świadomości funkcjonowały #myśli, za sprawą których #samoocena nie dozna znaczącego uszczerbku. Dysponujemy nie tylko nieprecyzyjnym obrazem własnej osoby, ale brak rzetelności spostrzegania przejawia się także w sposobie myślenia o innych oraz o otaczającej nas rzeczywistości. Za sprawą procesów obronnych mamy skłonność do wybiórczego poznania: z łatwością dostrzegamy fakty przemawiające na naszą korzyść, z kolei informacje nie sprzyjające pozytywnej ocenie własnej są nierzadko pomijane lub odpowiednio przekształcane, tak aby chronić nas przed znaczącymi, ujemnymi zmianami w zakresie oceny własnej. Poza procesami obronnymi istnieje wiele mechanizmów poznawczych, które zniekształcają naszą percepcję oraz sposób myślenia. #Heurystyki, #stereotypy i inne #schematy myślenia ułatwiają nam radzenie sobie z nadmiarem docierających informacji, jednak kosztami które w zamian ponosimy (zwłaszcza wówczas, gdy ulegamy im nadmiernie) są braki w obiektywności percepcyjnej oraz racjonalności myślenia. O ile większość opisanych powyżej zniekształceń ma dla nas znaczenie adaptacyjne i w pewnym stopniu wspomaga codzienne funkcjonowanie, zdarza się także, że niewłaściwe oceny poznawcze działają na naszą niekorzyść, nierzadko obniżając jakość życia, zmniejszając prawdopodobieństwo #samorealizacji a nawet stanowiąc zagrożenie dla psychicznego #dobrostanu.

ZAKŁÓCENIA KOGNITYWNE A DOBROSTAN PSYCHICZNY

Zgodnie z teorią Arona T. Beck’a (autora kwestionariusza do pomiaru depresji znanego pod nazwą Skala Depresji Becka (BDI), jednego z twórców terapii kognitywnej) u podstaw zaburzeń afektywnych znajdują się błędy w sposobie postrzegania siebie oraz życiowych zdarzeń. Zdaniem Becka u osób z rozpoznaniem #depresji obserwuje się występowanie tzw. #triady poznawczej, na którą składają się: deprecjonujące myśli na własny temat związane z zaniżona samooceną; nieracjonalne postrzeganie wydarzeń życiowych m. in skłonność do przeszacowywania stopnia trudności zadań oraz negatywne postrzeganie przyszłości, przejawiające się w zaniżonej ocenie szans na własny #sukces, czyli antycypowanie przyszłościowych #niepowodzeń.

BŁĘDY LOGICZNEGO MYŚLENIA WG. BECK'A

Ważnymi mechanizmami poznawczymi występującymi często u jednostek cierpiących na depresję są wymienione przez #Becka błędy logicznego myślenia. Jednym z przykładów nieprawidłowości w zakresie racjonalności przetwarzania poznawczego jest personalizacja, uwidaczniająca się w przyjmowaniu winy za negatywne zdarzenia, na których wystąpienie nie mieliśmy wpływu (np. jeśli osoba przechodząca obok nas oblała się kawą, potykając się na skutek własnej nieuwagi, personalizacja będzie przejawiać się w poczuciu odpowiedzialności za to zdarzenie oraz za brak wyprzedzającej reakcji, która mogłaby temu zapobiec „mogłem wcześniej dostrzec idącą osobę i zapobiec rozlaniu kawy”). Innym błędem poznawczym jest wyolbrzymianie negatywnych zdarzeń oraz pomniejszanie pomyślności (np. jeśli za każdym razem wykonuję swoją pracę bez zarzutu, a pewnego dnia zdarza mi się jedna pomyłka, błąd logicznego myślenia będzie przejawiał się w przekonaniu, że jestem złym pracownikiem, ponieważ zdarzyło mi się jedno potknięcie, przy jednoczesnym pomniejszaniu wszelkich pozytywnych rezultatów własnej pracy i wielu osiągnięć). Kolejnym przykładem błędnej #logiki jest abstrakcja selektywna, czyli pomijanie spraw istotnych oraz koncentracja na mało znaczących, najczęściej negatywnych aspektach sytuacji (np. pracownik, który rokrocznie otrzymuje nagrody za najwyższe osiągnięcia uważa, że nie jest wystarczająco dobrym pracownikiem, ponieważ nie jest każdorazowo komplementowany przez przełożonego). Innym przykładem nieracjonalnego postrzegania jest nadmierne #uogólnianie, przejawiające się w snuciu przekonań na temat danego zjawiska, sytuacji, osoby na podstawie mało reprezentatywnych przesłanek (np. uważam, że nigdy nie osiągnę sukcesu w danej dziedzinie, ponieważ podjąłem kiedyś jedną próbę, która zakończyła się fiaskiem lub sądzę, że ktoś jest do mnie wrogo nastawiony, ponieważ nie uśmiechnął się do mnie podczas przywitania, tymczasem jedna #porażka nie stanowi o braku #perspektyw na sukces a brak uśmiechu może być wywołany szeregiem innych czynników).

FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE A JAKOŚĆ ŻYCIA

W koncepcji Becka błędy #kognitywne opisane są w kontekście ich wpływu na pojawianie się #zaburzeń nastroju. Jednakże odgrywają one także istotną rolę w zakresie jakości życia i #motywacji u osób, które nigdy dotąd nie doświadczyły stanów depresyjnych. Niemniej jednak zakłada się, że osoby wykazujące się powyższymi nieprawidłowościami poznawczymi, znajdują się w grupie ryzyka w odniesieniu do zaburzeń afektywnych. Zatem zarówno w zakresie #rozwoju #osobistego i #osiągania #sukcesów jak i jakości życia człowieka w tym #zdrowia psychicznego istotna jest umiejętność dostrzegania własnych nieracjonalnych myśli oraz podjęcie prób zastępowania ich obiektywnymi i bardziej przystosowawczymi sposobami postrzeganie siebie, innych ludzi oraz wydarzeń życiowych. Niestety nie zawsze możliwe jest samodzielne osiągnięcie odpowiedniego #wglądu, niezbędnego do dostrzeżenia nieprawidłowości oraz przyjęcia bardziej racjonalnych sposobów myślenia, dlatego też nieodzownej pomocy w tym zakresie udzielają terapeuci bądź psycholodzy #poznawczy. Przeprowadzony przez specjalistę #trening kognitywny może przyczynić się do podniesienia jakości życia poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa osiągania sukcesów w realizacji ważnych #celów, stanowiąc jednocześnie dość skuteczną prewencję przyszłych zaburzeń #nastroju.

Autorstwo artykułu:

Eliza Śliwińska,

psycholog, redaktor naczelna Psychologii Rozwoju Osobistego

Jeśli w Państwa opinii powyższy artykuł może okazać się pomocny dla innych odbiorców, prosimy o udostępnienie. W ten sposób promują Państwo wartościowe treści i zachęcają nas do dalszej pracy.

Dziękujemy za uwagę i zachęcamy do odwiedzania naszej strony.