6 Podstawowych błędów myślenia w nurcie poznawczo - behawioralnym

Nauka rozpoznawania własnych błędów poznawczych może okazać się pomocna w podnoszeniu jakości życia. Psychologia dysponuje wiedzą na temat znacznego zasobu zniekształceń i błędów myślowych, zaburzających obiektywizm ludzkiego poznania. W ramach spojrzenia ujmującego w sobie założenia kognitywnego oraz behawioralnego podejścia do zdrowia psychicznego jednostki, wyszczególnia się kilka podstawowych zniekształceń myślenia:

Generalizowanie

Inaczej uogólnianie, czyli implikowanie ogólnych założeń ze spostrzeżeń incydentalnych, a także subiektywne przeświadczenie wynikające z wnioskowania o właściwościach całej populacji na podstawie danych z wybiórczego obszaru osobistych obserwacji. Dość powszechny błąd myślenia m. in. przy ocenie częstości występowania lub rozkładu zjawisk w danej populacji, wysuwany na bazie własnych doświadczeń, bez opierania się na wiarygodne źródła informacji. W założeniach terapii osoba uogólnia pojedyncze, niekorzystne wydarzenia na wszystkie podobne sytuacje.

Katastrofizowanie

Jest to zniekształcenie polegające na postrzeganiu rzeczywistości przez pryzmat wybiórczych: wyłącznie pesymistycznych scenariuszy zdarzeń, przy pomijaniu prawdopodobieństwa pomyślnego rozwoju wypadków. Osoba katastrofizująca posiada jednostronne wyobrażenie o sytuacjach prospektywnych. Są to obrazy nieuchronnych niepowodzeń, nieszczęść, katastrof, strat i cierpień. Ten błąd myślenia można określić jako swoiste demonizowanie, najczęściej odnoszące się do bliższej lub dalszej przyszłości. W zakres katastrofizowania wchodzi również sabotowanie pomysłów i myśli na temat zmian, w wyniku postrzegania nowych rozwiązań w sposób nadmiernie pesymistyczny.

Wszystko albo nic

Synonimem myślenia typu wszystko albo nic jest wyrażenie myślenie czarno - białe. Zniekształcenie polega na dokonywaniu ocen przyjmujących skrajne wartości, przy jednoczesnym pomijaniu wartości przeciętnych. Osoba wykazująca ten typ przeświadczeń postrzega obiekty, wydarzenia, siebie i innych ludzi w dwóch biegunowych kategoriach:

coś jest albo super albo do niczego,

perfekcyjne lub nic nie warte,

jestem zwycięzcą albo nieudacznikiem,

muszę być wybitny, inaczej jestem zerem.

Brak obiektywizmu przejawia się tu w pomijaniu znacznie bardziej prawdopodobnych wariantów pośrednich: nie muszę być dokonały, by być w porządku, mogę osiągać wyniki przeciętne i być w tym obszarze dostatecznie kompetentny, efekt nosa nie urywa, a jednak jest całkiem OK. Ten sposób myślenia występuje powszechnie wśród młodzieży w okresie dorastania (związany ze zmianami rozwojowymi, może być przejściowy). U osób dorosłych przeważnie możemy już mówić o nieadaptacyjnych poznawczych zniekształceniach.

Personalizacja

Błąd myślenia polegający na odnajdywaniu w sobie odpowiedzialności za wydarzenia i zachowania innych ludzi, które obiektywnie nie wynikają z winy osoby personalizującej. Jest to dostrzeganie związku różnych, zwłaszcza nieprzychylnych okoliczności z własnym zachowaniem, niezależnie od rzeczywistej obecności owych korelacji.

Wyciąganie wniosków na podstawie emocji

Osoba doznająca emocji o określonym zabarwieniu, ocenia rzeczywistość przez pryzmat własnych odczuć. Ocena rzeczywistości odbywa się na podstawie wniosków wyciąganych z własnych doświadczeń emocjonalnych. Pomijane są możliwości niezgodne z aktualnymi uczuciami.

Czytanie w myślach

Jest to błąd myślenia polegający na przeświadczeniu o posiadaniu wiedzy na temat ocen, spostrzeżeń i wniosków wyciąganych przez innych ludzi. Osoba wykazująca się takim zniekształceniem poznawczym sądzi, że zna myśli innych ludzi, pomimo braku informacji wskazujących na słuszność takich twierdzeń.

Błędy poznawcze mogą od czasu do czasu zdarzyć się każdemu. Niekiedy stają się stałą właściwością myślenia, obniżającą jakość życia. Zgodnie z założeniami autorów koncepcji poznawczej, omówione powyżej zniekształcenia odgrywają istotną rolę w występowaniu niektórych zaburzeń psychicznych, a zmiany w tym zakresie mogą przyczynić się do poprawy funkcjonowania. Zgodnie z dominującymi obecnie teoriami* u podstaw większości doświadczanych przez jednostkę trudności psychicznych, znajdują się nieprawidłowości zawierające się w poznaniu (sposobie spostrzegania i myślenia o rzeczywistości), nie zaś wynikające jak dotąd zakładano, ze słabiej poddających się zmianom cech osobowościowych.

Literatura:

Poznawczo – behawioralna terapia krótkoterminowa, Curwen, Palmer, Ruddell, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne (2006)

Autoterapia. Pokonaj problemy, stres, lęki, Magdalena Stanek, Wydawnictwo Edgard (2015) seria Samo Sedno

*Psychologia człowieka dorosłego, Oleś P. K., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa (2015)

Autorstwo:

Eliza Śliwińska

Psycholog, redaktor naczelna Psychologii Rozwoju Osobistego

Jeśli w Państwa opinii powyższy artykuł może okazać się pomocny dla innych odbiorców, prosimy o udostępnienie. W ten sposób promują Państwo wartościowe treści i zachęcają nas do dalszej pracy.

Dziękujemy za uwagę i zachęcamy do odwiedzania naszej strony.